Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele

Etkin Rehberlik ve Denetim Yoluyla Kayıtlı İstihdamın Teşviki Projesi hakkında düzenlenen basın toplantısında SGK Genel Sağlık Sigortası Tescil ve Prim Daire Başkanı Serkan Çömen ile SGK Kahramanmaraş İl Müdürü İsmail Balakan projenin içeriği ile ilgili önemli açıklamalarda bulundu.

Konuşmasına sosyal güvenlik teriminin tanımını yaparak başlayan SGK Genel Sağlık Sigortası Tescil ve Prim Daire Başkanı Serkan Çömen, "Sosyal güvenlik; bireylerin tüm yaşamları boyunca karşılaşabilecekleri mesleki, fizyolojik ve sosyo-ekonomik risklere karşı güvence sağlayarak koruyan politika ve sistemler bütünüdür. Yani sosyal güvenlik; toplumun zor durumda olan bireylerine yardım edilmesini daha iyi durumda olan kişilerin vicdanına veya yardımına bırakmayarak, tüm ülke vatandaşlarına hak olarak sunmaktadır. Ancak maalesef, vatandaşlarımızın birçoğunun sosyal güvencesi bulunmamaktadır. İşveren açısından haksız rekabet çalışanlar açısından emek sömürüsüne neden olan kayıt dişilik, sürdürülebilir ekonomiyi ve sosyal güvenliği de sekteye uğratmaktadır." dedi.

"İnsanlar nasıl kayıt dışı çalıştırılıyorlar" sorusuna yanıt veren Çömen, "Tanımına bakacak olursak kısaca; çalışan kişilerin çalışma günlerinin ve kazançlarının Sosyal Güvenlik Kurumuna hiç bildirilmemesi veya eksik bildirilmesi kayıt dışı istihdam olarak adlandırılabilir. Bugünün koşullarında ülkemizde kayıt dışı istihdam ekonomik ve sosyal sorunlara da yol açan, çalışma hayatını, devlet sistemini olumsuz yönde etkileyen bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Sigortasız çalışan kişiler, iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortası kapsamında sağlanan birçok yardımdan yararlanamamakta, emeklilik haklarına kavuşamamaktadırlar. İşverenler açısından haksız rekabet oluşurken, devlet prim kaybına uğramakta, sosyal güvenliğin sürdürülebilirliği tehlikeye girmektedir." dedi.

İstatistik verilerine değinen Çömen, "Bugün Türkiye`de 2015 yılı Ocak verilerine göre kayıt dışı istihdamın, yani sigortasız çalışanların oranı %32,37, tarım dışı sektörde ise 20,97`dir. Yine de kayıt dışı istihdamla mücadelede yapılan çalışmalar ile Türkiye önemli bir mesafe kat etmiştir. 2002 yıllarında %52`ler seviyelerinde olan kayıt dışı istihdam oranı yapılan çalışmalar neticesinde bugün 32`lere kadar düşürülmüştür. Bugün Türkiye`de 2015 yılı Mayıs ayı verilerine göre kayıt dışı istihdamın, yani sigortasız çalışanların oranı %33,98 iken, tarım sektöründe bu oran ise 81,85`dir. Kahramanmaraş, Hatay ve Osmaniye`yi içine alan bölgede bu oran %40,95 Yani Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde... Ancak 2010`da % 62,`ler seviyelerinde olduğunu düşünürsek yine son 5 yıl içinde büyük bir düşüş seyri içinde olduğunu söyleyebiliriz." dedi.

Stratejileri hakkında bilgi veren Çömen, "Kurum olarak kayıt dışı istihdamla mücadele kapsamında uyguladığımız beş önemli politikadan biraz bahsetmek istiyorum sizlere.Bunlar; Sosyal güvenlik hizmetlerinin kalitesinin artırılması, Kurumlar arası bilgi ve veri paylaşımı ile yapılan çapraz denetim çalışmaları, Denetim sisteminin daha etkin hale getirilmesi, Teşvik uygulamalar ve Sosyal güvenlik konularında yapılan bilgilendirme çalışmalarıdır." dedi.

14 BAKANLIK İLE 3 FARKLI KURUM

Hizmet kalitesinin artırılması konusunda da bilgiler veren Çömen, "Genellikle kamu kurumlarında bürokratik işlemlerin çok ve karmaşık olması birçok probleme yol açabiliyor. Bu nedenle reform süreciyle birlikte Kurumumuzdaki birçok uygulamayı kolaylaştırarak elektronik ortama taşıdık, bürokrasiyi ve kırtasiyeciliği olabildiğince azalttık. Diğer taraftan Sosyal Güvenlik Merkezlerinin de sayısı günden güne artmakta, daha kolay erişilebilir bir sosyal güvenlik sisteminin adımlarını atmaktayız. Bu konuda yürüttüğümüz ikinci stratejimiz kurumlar arası veri paylaşımı sistemidir. Bankaların, diğer kamu kurum ve kuruluşların vatandaş ile yaptıkları işlemlerde kişilerin mesleki bilgilerine yönelik veriler toplamakta ve bunlar periyodik olarak Kurumumuza göndermektedir. Toplanan veriler taşra teşkilatında kurulan ''Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele (KADİM) Servisleri'' vasıtasıyla titizlikle kontrol edilmekte ve bu sayede sigortasız çalışanlar herhangi bir denetime gerek kalmadan kolayca tespit edilebilmektedir. Bu kapsamda: 14 bakanlık ile 3 farklı kurum tarafından yapılan yaklaşık 100 işleme ilişkin işlem yaptıran kişilerin ''T.C. kimlik numaraları'' ile birlikte ''mesleki bilgileri'' alınarak, sigortalılık kontrolleri yapılmaktadır." dedi.

"SOSYAL GÜVENLİK DENETMENİ SAYISINDAKİ ARTIŞ"

Denetim sistemine de değinen Çömen, "Reformla birlikte Kurum olarak denetimde öncelikle rehberlik anlayışını benimsedik. Denetim yapılmadan önce yazılan bilgilendirme yazıları ile hakların ve yükümlüklerin işverenlere hatırlatılması yani işverenlere rehberlik edilmesi kayıt dışı istihdamla mücadele konusunda önemli adım oldu. İşverenlerin büyük bir kısmı yazılan yazılar sonucunda takip edildiklerini fark etmekte aynı zamanda da bilgilendirilmektedir. Bu sayede denetimden kaynaklanan zaman ve maliyet kayıplarının önüne geçildi. Diğer taraftan Kurumumuz bünyesinde görev alan Sosyal Güvenlik Denetmeni sayılarında artış yaptık ve yapmaya devam ediyoruz. Şu an yaklaşık 1400 Denetmenimiz görev almakta bu sayının 5000`e çıkarılması hedeflenmektedir. Ayrıca, diğer kamu kurum ve kuruluşlarının denetim elemanlarınca işyerlerinde yapılan denetimlerde, sigortalılık kontrolünü de yapmaları ve sigortasız olarak tespit edilenlerin Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirmeleri zorunluluğu getirildi. Böylece denetim ağını genişlettik. Denetim yapılacak yer ve sektörlerin belirlenmesi için de risk analiz çalışmaları yapmaktayız. Risk analizi çalışmaları, Kurumumuzda toplanan veriler doğrultusunda en riskli bölgeleri, sektörleri, işyerlerini belirlemekte, denetimlerde nokta atışı yaparak zaman ve maliyet kayıplarının önüne geçilmektedir." dedi.

Sigortasız işçi çalıştırmayan firmaların hak ettiği teşviklerden bahseden Çömen, Sigortasız işçi çalıştırmanın en büyük sebeplerinden bir tanesi işverenlerce işçi için katlandıkları vergi ve sigorta prim maliyetleri. Bu kapsamda da özellikle işverenlerin üzerindeki mali yükü azaltmak primini tam ve düzenli ödeyen işverenleri desteklemek amacıyla 5 Puan Prim Teşviki, Kalkınmada Öncelikli İllerde İstihdam Teşviki, Kadın ve Genç İstihdam Teşviki, İşsizlik Ödeneği Alanları İstihdam Teşviki, Özürlü İstihdamı Teşviki gibi birçok teşvik sisteminin yürütümünü yapıyoruz. Uygulanan teşviklerle hem işverenleri daha fazla işçiyi sigortalama yoluna itmekte hem de dezavantajlı bazı kesimlere de istihdam olanağı sağlanmaktadır. İşverenlerin hem teşvikten yararlanıp hem kayıt dışı işçi çalıştırmaları da mümkün değil. Çünkü kayıt dışı işçi çalıştırdığı tespit edilen işverenler bir yıl teşviklerden yararlanamazlar. Kayıt dışı istihdamla mücadele noktasında en çok önem verdiğimiz çalışma bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmalarıdır. Bu kapsamda vatandaşlarımızın gündelik hayatlarında sıklıkla gittikleri kurum/kuruluş ve mekânlarda hazırlanan afişlerin sergilenmesi, bilgilendirici broşürlerin dağıtılması ve reklam filmlerinin oynatılmasını rutin olarak yürüttüğümüz işlerden biridir. Bu kapsamda, gençlere, sosyal yardım alanlara, öğrencilere, girişim kurslarına gidenlere... vs. yönelik olarak yapılan bir çok broşür, kitapçık, afiş çalışmamız var. Bu şekilde tüm Türkiye`ye ulaşmaya çalışıyoruz." dedi.

Kayıt dışı çalışmanın firmalara verdiği zararlara da değinen Çömen, "Diğer taraftan bazı spesifik gruplara kayıt dışı çalışmanın olumsuz etkilerini, vatandaşların hak ve yükümlülüklerini anlatmak için yürüttüğümüz eğitim çalışmalarımız bulunmaktadır. Örneğin; İş hayatına yeni atılacak olan vatani görevdeki er ve erbaşlara yönelik eğitim notu, Öğrencilere için eğitim müfredatına bu konuya yer verilmesinin sağlanması, Televizyonda yayınlanan dizi ve filmler de bu konuya yer verilmesinin sağlanması, Yarışma programlarına bu konudaki sorulara yer verilmesi, Geçen sene yapılan ''Kayıtlı İstihdama Kayıtsız Kalma'' ödüllü proje yarışması yürüttüğümüz başarılı çalışmalar arasında. Ülkemizde üç tür kayıt dışı çalışma olduğundan söz etmiştik. Kurumumuzun uzun yıllardır mücadele ettiği kayıt dışı istihdamın ortaya çıkış türlerinden bir tanesi de çalışanların elde ettikleri kazançların Kurumumuza eksik bildirilmesidir. Kurumumuza bildirimi yapılan 4/a yani eski adıyla SSK kapsamındaki sigortalıların yaklaşık yüzde 36`sı için asgari ücret üzerinden prim ödenmektedir. Ücretlerin Kurumumuza eksik bildirilmesi yoluyla neden olunan kayıt dişiliğin önlenmesi amacıyla ''meslek kodu'' uygulamasını hayata geçirdik. Bu uygulamayla, işverenlerin, çalıştırdıkları sigortalıların mesleklerini, Uluslararası Standart Meslek Sınıflaması kodlarına uygun olarak 2012/Kasım ayından itibaren aylık prim ve hizmet bildirgelerinden bildirmeleri sağladık. Buradaki amaç; kişilerin Kurumumuza gerçek ücretleri üzerinden bildirilmesinin sağlanması ve ''meslek-ücret'' ilişkisi kurarak, gerekli incelemelerin daha ayrıntılı bir şekilde yapılmasıdır. Bu kapsamda yapılan çalışmalar neticesinde doktor, mühendis, sporcu gibi yüksek ücret aldığını bildiğimiz grupların asgari ücret seviyesinde bildirildiği tespit edilmiş ve gerekli çalışmalar yapılmıştır." dedi.

Kayıt dışı istihdamla mücadelede hangi aşamada olduklarını belirten Çömen, "Kurumumuzca yapılan bu çalışmalar neticesinde 2002 yılında % 52Ter seviyelerinde olan kayıt dışı istihdam oranı, bugün %32 seviyelerine kadar düşürülmüş, 2 milyon kişinin kayıt dışı çalıştırıldığı, yaklaşık 152 bin işyerinin de tescilsiz olduğu tespit edilmiştir. Kayıt dışı istihdamla mücadele kapsamında yapılan çalışmaların tatbikî henüz bitmiş değil. Gün be gün hizmetlerin daha kolay, hızlı, maliyetsiz olması için Kurum olarak yoğun bir şekilde çalışmaları sürdürüyoruz. Bu çalışmalardan en önemlilerinden biri de bizim burada olmamıza vesile olan ''Etkin Rehberlik ve Denetim Yoluyla Kayıtlı İstihdamın Teşviki'' yani KİTUP II Projesidir. İlki, Bütçesi 15 Milyon Avro olan Yenilikçi Önlemler ile Kayıtlı İstihdamın Teşvik Edilmesi Projesi (KİTUP I), 2010 yılı Eylül ayında uygulamaya konmuş ve Haziran/2012 itibari ile başarılı bir şekilde tamamlanmıştır. Yine 15 milyon Avro bütçeli İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı kapsamında yürütülen ve Kurumumuzun Faydalanıcısı olduğu ''Etkin Rehberlik ve Denetim Yoluyla Kayıtlı İstihdamın Teşviki Projesi (KİTUP II)'' ikinci önemli projemiz. Bu proje, adından da anlaşıldığı üzere, gerek denetimlerde etkinliğin artırılması suretiyle gerekse rehberlik faaliyetleri vasıtasıyla kayıtlı istihdamın teşvik edilmesi düşüncesinden hareketle hazırlanmıştır. Temel amaçları arasında çalışanların sosyal güvenliğinin sağlanması, kayıt dışı istihdam sonucu oluşan haksız rekabetin çözümüne katkı yapılması ve sosyal içermenin ülkemiz çapında desteklenmesidir." dedi.

KİTUP II Projesi hakkında bilgi veren Çömen,  KİTUP II Projesinin mal alımı, hibe ve teknik destek olmak üzere üç ana bileşeni bulunaktadır. Mal alımı bileşeni kapsamında 2000 adet tablet bilgisayar, internetiyle birlikte alınarak Sosyal Güvenlik Müfettişleri ve Sosyal Güvenlik Denetmenlerine dağıtılmıştır. Denetimlerin anında, hızlı bir şekilde yapılması için de bu tabletlere özel yazılımlar hazırlanmıştır. Diğer taraftan içinde internet, yazıcı ve laptop olan donanımlı 35 adet denetim aracı alınmış olup, dağıtımına en yakın sürede başlanacaktır. Araçlar denetimlere destek sağlamanın yanı sıra Sosyal Güvenlik Merkezinin bulunmadığı yerlerde bilgilendirme amaçlı kullanılacaktır. Bu projenin hibe bileşeni ise tüm yurtta uygulanacak ve bu bileşen kapsamında bütçesi 150.000-300.000 Avro arasında başarılı olan Projeler fonlanacaktır. Hibelerde ön değerlendirme tamamlanmış olup, şu an nihai değerlendirmeler yapılmaktadır." dedi.

Projenin içeriğine değinen Çömen, "Son bileşen olan teknik destek bileşeni 2014 Eylül ayı itibariyle başladı. Bu bileşen kapsamında ise sektörel rehberler, anket yoluyla alan araştırmaları ve kayıt dışı istihdam konusunda bölgesel politikalar geliştirilmesi gibi birçok faaliyet bulunmaktadır. Bu kapsamda kayıt dışı istihdam konusunda kapsamlı bir rapor hazırlanması için de hakimler, profesörlerin oluşturduğu Akademik Danışma Kurulu oluşturuldu ve bu kurul çalışmalarına başladı. Ayrıca kurumumuz ve ilgili kurumlar ve sosyal tarafların personeline yönelik eğitimler de düzenlenmektedir. Diğer taraftan da farkındalık artırma faaliyetlerine yoğun bir şekilde devam ediyoruz. İlk olarak Proje kapsamında çekilecek 3 kamu spotu ve 2 radyo spotuna taslak oluşturmak üzere 13 farklı üniversitenin iletişim fakültesi öğrencileriyle bir haftalık bir Medya Atölyesi çalışması yürüttük. Yaklaşık 70 öğrencinin yer aldığı Atölye de hem öğrenciler sosyal güvenlik ve kayıt dışı istihdamın olumsuz etkileri konularında bilgilendirildi, hem de bir hafta boyunca bu konuyla ilgili örnek kamu spotları, radyo spotları hazırladılar ve çektiler, diğer taraftan kayıt dışı istihdam konusunda örnek fotoğraflar çekildi, dergilerinde bu konuya yer verdiler." dedi.

Proje faaliyetleri hakkında bilgi veren Çömen, "Yine, Proje kapsamında illerde yoğun farkındalık artırma faaliyetleri yapılmaktadır. İllerde köy muhtarları, imamlar gibi kanaat önderi olan gruplara bilinçlendirme faaliyetlerine başlıyoruz. Bugün öğleden sonra yine burada da muhtarlarla bir toplantı gerçekleştireceğiz. Hedef gruplarımızdan bir diğeri de öğrenciler. Bu bilinci kazandırmak üzere öncelikle ilkokul, meslek hayatına atılacak olan meslek lisesi ve üniversite öğrencilerine yönelik seminerlerimiz, toplantılarımız olacak. Tabi en önemli faaliyetimiz bugün burada sizlerle beraber olmak. Vatandaşlarımız tarafından yoğun bir şekilde takip edilen yazılı ve görsel medya organları yani siz değerli basın mensupları Projemiz açısından büyük önem arz etmektesiniz. Özellikle Projemizi tanıtmak ve vatandaşlarımızı kayıtlı çalışmaya teşvik etmek konularında medyada yer alan haberler Projenin başarısına ve kayrt dışı istihdamla mücadele de bizlere büyük bir destek sağlayacaktır. Kayıt dışı istihdam hepimizin sorunu ve sosyal güvenliğin sürdürülebilirliğini olumsuz etkilemekte, gelecek kuşakları da tehlikeye sokmaktadır. Bugün Türkiye`de iki kişi bir emekliyi finanse etmektedir. Bu da çalışan ve işveren üzerindeki yükleri git gide artırmaktadır. Kayıtlı çalışan sayısının artırılması sosyal güvenliğin sürdürülebilirliğine katkı bulunacak, aynı zamanda güvencesiz yaşayan birçok insanın geleceğe güvenle bakmasını sağlayacaktır. Bu sorunla tek başına Sosyal Güvenlik Kurumunun mücadelesi yeterli değil, diğer kurumların, sivil toplum örgütlerinin, özellikle siz değerli basın mensuplarının desteği ile çözülebilir. Bugün burada olduğunuz ve desteğiniz için şimdiden teşekkür ediyorum. Eğer bu konuyla ilgili sormak istediğiniz sorularınız varsa alabiliriz." dedi. (SAFA GAYRET)