Merhum Mehmed Halid Bayrı, 1340/1920 tarihinde İstanbul"da neşredilen Anadolu Mecmuası"nın 6.sayısının 209-212 sayfaları arasında " Sanihat-i Seyrani" adlı makalesinde halk şairleriyle ilgili olarak şu değerlendirmeyi yapıyor: "Halk şairleri, Anadolu"da yarı kutsiyet kazanmış birer insandırlar. İsimlerinin etrafında toplanan menkıbelerle hakiki hayatlarının seyri ve akışı unutulan halk şairleri, bu mübarek ülkede birer velîden farksız görünürler. Ellerindeki kırık sazlarının taşkın ahenginde, kalplerinin aşk, hicran, ıstırap hislerini saklayan bu şairlerin simaları biraz üzgün ve zayıf, sesleri biraz titrek ve yorgundur. Fakat içlerinde kopan fırtınaların çığlığını aksettiren sazlarıyla, bunların diyar diyar dolaşan hayalleri önünde halk kendinden geçercesine taşıp coşar, susayan gönüllerinin feryadını onların sazında canlanmış görerek hayatının muammasını çözmeye uğraşır. Onlara yalnız hürmet göstermez aynı zamanda tapınır da.
Halk şairleri Anadolu"da bir tesellidirler. Basık köy odalarının karanlık köşelerinde boğulan nice arzular, ihtiraslar, halk şairlerinin önünde onların sazlarıyla birlikte uyanır. O zaman hissedilir ki halk şairleri, toplumun acımasız iradesi altında ezilen, bedence ve ruhça bozulan insanların dünyalarını gelecek kuşaklara bir ibret aynası olarak sundu. Kötülük, hırsızlık, zulüm gibi kirli yaşamın baskısı altında kalan toplumun güven ve istikrar özlemini dile getirdi. Yoksulluğun, haksızlığın, hırsız ve soygunculuğun topluma egemen oluşuna isyan etti. Halkın çileli yaşamını ve halkı sömürenlerin çirkin dünyasını ortaya koydu. Devrinin her biri birer ayrı etüt konusu olan, olmuş ve olabilecek önemli ülke sorunlarını, halk tabakaları üstüne yayılan cehalet karanlığının nasıl yaygın bir hale geldiğini dile getirdi. Anadolu kaç asırdır mahzun ruhunu halk şairlerinin nağmelerinde, gözüyle, kulağıyla, bütün duyularıyla görüyor. Onun için, Anadolu"nun her köşesinde halk şairlerinin yeri ve önemi vardır. Halk şairleri, Anadolu"nun her noktasında bilinen bir kişilik, bir şahsiyettir. Devlet emrine bazen isyan eden köylüler bile, bunlara en gizli yerlerden bağlanmışlardır. İşte bunlardan biri de EverekliAşıkSeyrani"dir."
M.HalitBayır"in değerlendirmelerine katılmamak mümkün değil. Zira halk şairleri tıpkı ilahi kelamın peygamberlerin kalbine aktığı gibi, ilahi hikmetler de şairlerin gönüllerine tecelli eder ve bu tecelli ile de şair derûni bir şekilde sanatını icra eder. Tabir caizse " sesin sözüyle işaret edilen, kalbin sözü"ne karşılık gelir. İşte Seyrani de önce içinde sahip olduğu tanrısal bir öz ile hakiki varlığın ne olduğunu anlamaya çalışır. Sonunda Seyrani bu varlığın ilahi terimlerinin sevgi ve aşk olduğunu, yaratılışta her şeyin sevgi ve aşkı anlattığını anlar. Zaten Allah ruhları yarattığında ilk önce onlara aşık olmalarını ferman buyurmuştu der:
Ervahda(Kalûbelâda) her kısmet verilir iken
Aşk nasîb eyledi Sübhân(Allah) bizlere
Ruhlar bir araya dirilir iken
Âşık olun dedi Cânân(Allah) bizlere.
Bu sevgi Yüce Yaratana yönelmeyi, Yaratandan başka bir varlığın bulunmadığını sezmeyi, nesnelerde, yönlerde hep Yaratanı görmeyi sağlar. Yaratanı görmek gerçeği kavramaktır, gerçeği kavramanın yolu da sezgidir. İnsanın gerçeği kavrayabilecek sezgiyi kazanması olgunluğun en yüksek aşamasına varması demektir. Bu aşamaya varan kimsenin gönlü Allah"ın bütün açık seçikliğiyle göründüğü bir ayna gibidir. Bu özelliği dolayısıyla kişinin gönlü tanrı evi (beytullah) dır. Beytullah Tanrı"yı gönülde görmektir. O nedenle gönlü kırmak Yüce Yaratanı kırmak demektir:
Gönül Beytullahtır yıkma Seyrani
Elinden gelirse imaret eyle.
Aşıkın gönlünde görüp yarayı
Beytullah yas tutmuş giymiş karayı.
Câm-ı tecellîden teşneyim mül"e
Var nisbetimakranlıkda bülbüle
Bülbül meftûn ise dikenli güle
Seyrânîâşıkdır bir Allah"ına.
