Değerli Okurlarım!

Geçen haftaki yazımda Taşkent"ten Türkistan"a gitmek üzere yola koyulduğumuzu, yol güzergâhında dikkatimiz çeken ekolujik manzaraları yazmıştım. Bu günkü yazımda Türkistan"a varmadan önce, adını Timur"dan alan Timurlenk( Temirlan)  şehri ile Timur" un bu güzergahdaki yolculuğundan söz etmek istiyorum.

Bilindiği üzere Timur, Hunlar, Göktürkler, Uygurlar, Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular ve Harezmşahlar"ın yıkılmasından sonra Türkistan"da en büyük Türk devletini kurmuş ve bu devlet de Türkistan ve Horasan açısından en parlak dönemini yaşamıştır. Çünkü Timur acımasız savaşlarına rağmen, girdiği hiçbir ülkede de âlimlerin ve sanatkârların incitilmesine müsaade etmemiş, fethettiği ülkelerdeki âlimleri, sanatkârları, mimarları hangi dine ve hangi millete mensup olursa olsun onlara saygı göstermiş, onları Başkent Semerkant"ta toplayarak burayı bir bilim ve medeniyet merkezi haline getirmiştir. Bilim ve sanata olan düşkünlüğü sebebiyledir ki Timur; Türkistan"da Türkçenin, Türk sanat ve kültürünün Fars kültürünün baskısı altında yok olup gitmesini önlemiş, Türk edebiyatının büyüme ve gelişmesinde çok büyük gayret göstermiştir.

Timur"n hastalığıyla ilgili birkaç görüş vardır. İspanyol Seyyah Gonzalez de Klaviho yazdığı kitabında Timur"un vefatından önce kendisine gelen yabancı ülkenin elçilerinin yanına yakın gelmesini istermiş, çünkü uzaktan iyi göremediğini söylermiş. Tarihçiler özellikle İran meşeli kaynaklar Timur"un zatürreden öldüğünü yazar. Çinli kaynaklarda ise Timur"un tifodan vefat ettiği yazılıdır. Bu görüşleri şöyle sıralayabiliriz:

1. Kendi ifadesiyle " müşriklere ağır bir darbe indirmek" maksadıyla 1405`te Çin seferine çıkan Timur bu seferi gerçekleştirmeden Otrar`da hastalanır ve 69 yaşında burada tifodan vefat eder.

2.  Bazı kaynaklarda vefatı şöyle anlatılır: 27 Kasım 1404—5"te Semerkant"tan ayrılarak Siriderya ırmağını buzların üstünden geçerek Otrar"a varır fakat burada hastalanarak kulunçtan vefat eder.

Otrar bu bölgenin merkeziydi. Kazakistan`ın güneyinde Sırıderya kıyısında yer alır. Burası arkeolojik kalıntıları, Orta Çağ yerleşim yerleri ve sulama kanalları ile 200 km² geniş bir vahadır.  Cengiz"in yerle bir ettiği Otrar`ın kalıntıları geniş bir alana yayılmış ve halen bakımsız bir vaziyettedir.  İslam dünyasının en büyük düşünürlerinden Farabi`nin doğduğu şehir burada kurulmuştur. Asıl adı Ebû Nasır Muhammed olan Farabî bölgeye nispeten Farabî diye meşhur olmuştur. Farabî (ö. 339/950)"nin " el- Medînetü"l-Fâdıle" (erdemli Şehir) adlı eserini burada yazdığı söylenir. Kitabında Farab"i, felsefî sistemin bütün yönlerini yansıtır. Erdemli bir toplumu ayakta tutan dînî / siyasi ve sosyolojik oluşumların dayandığı gerçek felsefî tasavvurlar üzerinde durur. Eserinde Farabî önce Allah"ın sıfatlarını ele alır ve ilk varlık, ilk sebep olarak onu ezelî bir yaratıcı olarak niteler. Eserinde İdeal devletten ve bir devlet başkanının erdemlerini de sayar. Ona göre, başkanlık edecek kişide şu erdemler bulunmalıdır: Organları tam  anlayışlı, belleği güçlü, öğrenmeye ve öğretmeye hevesli, akıllı ve ince görüşlü olmalıdır; güzel konuşmalıdır, yiyeceğe-içeceğe ve eğlenceye tutkun olmamalıdır; doğruluğu sevmeli, yalancılıktan kaçınmalıdır. Nefsini yüksek tutmaktan ve kendisinden kuşkulandıracak şeylerden çekinmelidir, dindar olmalı ve dünyevi kaygılarda gözü bulunmamalıdır, adaletli olmalı ve kötülük yapmaktan çekinmelidir… El-Medinetü"l-fâzıla adlı eserinde Erdemli Şehri detaylarıyla açıklayan Farabi, erdemli şehrin karşıtını ise "cahiliye şehri" olarak adlandırır.

3. Türkistan coğrafyasında halk arasında yaygın olan inanış ise Timur"un 18 Şubat 1405 tarihinde Semerkant"tan Çin"e ordusuyla birlikte sefere giderken; Aras Nehrinin buzları üstünden geçerken atından düşer, suda ıslanır ve zatürre hastalığına yakalanır. Bir müddet burada konakladıktan sonra Otrar"a hareket eder ve orada da vefat eder.

İşte Timur"un Timurlenk (Temirlan) kasabasında, hastalanması, konaklaması nedeniyle halk ona hürmeten şehre bu adı vermiştir.

Tüm bu bilgileri tarihçi akademisyenler dile getirdikten sonra otobüsümüz Türkistan"a doğru yola koyuldu.