Değerli Okurlarım!
Geçen haftaki yazımda Taşkent"ten Türkistan"a gitmek üzere
yola koyulduğumuzu, yol güzergâhında dikkatimiz çeken ekolujik manzaraları
yazmıştım. Bu günkü yazımda Türkistan"a varmadan önce, adını Timur"dan alan Timurlenk( Temirlan) şehri ile Timur" un bu güzergahdaki
yolculuğundan söz etmek istiyorum.
Bilindiği üzere
Timur, Hunlar, Göktürkler, Uygurlar, Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular ve
Harezmşahlar"ın yıkılmasından sonra Türkistan"da en büyük Türk devletini kurmuş
ve bu devlet de Türkistan ve Horasan açısından
en parlak dönemini yaşamıştır. Çünkü Timur acımasız savaşlarına rağmen,
girdiği hiçbir ülkede de âlimlerin ve
sanatkârların incitilmesine müsaade etmemiş, fethettiği ülkelerdeki âlimleri,
sanatkârları, mimarları hangi dine ve hangi millete mensup olursa olsun onlara
saygı göstermiş, onları Başkent Semerkant"ta toplayarak burayı bir bilim ve
medeniyet merkezi haline getirmiştir. Bilim ve sanata olan düşkünlüğü
sebebiyledir ki Timur; Türkistan"da Türkçenin, Türk sanat ve kültürünün Fars
kültürünün baskısı altında yok olup gitmesini önlemiş, Türk edebiyatının büyüme
ve gelişmesinde çok büyük gayret göstermiştir.
Timur"n hastalığıyla ilgili birkaç görüş vardır. İspanyol Seyyah Gonzalez de Klaviho yazdığı kitabında Timur"un vefatından önce kendisine gelen yabancı ülkenin elçilerinin yanına yakın gelmesini istermiş, çünkü uzaktan iyi göremediğini söylermiş. Tarihçiler özellikle İran meşeli kaynaklar Timur"un zatürreden öldüğünü yazar. Çinli kaynaklarda ise Timur"un tifodan vefat ettiği yazılıdır. Bu görüşleri şöyle sıralayabiliriz:
1. Kendi ifadesiyle " müşriklere ağır bir darbe indirmek"
maksadıyla 1405`te Çin seferine çıkan Timur bu seferi gerçekleştirmeden Otrar`da hastalanır ve 69
yaşında burada tifodan vefat eder.
2. Bazı kaynaklarda vefatı şöyle anlatılır: 27 Kasım 14045"te Semerkant"tan
ayrılarak Siriderya ırmağını buzların üstünden geçerek Otrar"a varır fakat
burada hastalanarak kulunçtan vefat eder.
Otrar bu bölgenin merkeziydi. Kazakistan`ın güneyinde Sırıderya kıyısında yer alır. Burası arkeolojik
kalıntıları, Orta Çağ yerleşim yerleri ve sulama kanalları ile 200 km²
geniş bir vahadır. Cengiz"in yerle bir ettiği Otrar`ın kalıntıları
geniş bir alana yayılmış ve halen bakımsız bir vaziyettedir. İslam dünyasının en büyük düşünürlerinden Farabi`nin doğduğu şehir burada kurulmuştur. Asıl adı Ebû Nasır
Muhammed olan Farabî bölgeye nispeten Farabî diye meşhur olmuştur. Farabî (ö. 339/950)"nin " el- Medînetü"l-Fâdıle" (erdemli Şehir) adlı eserini burada yazdığı söylenir. Kitabında Farab"i,
felsefî sistemin bütün yönlerini yansıtır. Erdemli bir toplumu ayakta tutan dînî / siyasi ve sosyolojik
oluşumların dayandığı gerçek felsefî tasavvurlar üzerinde durur. Eserinde Farabî önce Allah"ın sıfatlarını ele alır ve ilk varlık, ilk
sebep olarak onu ezelî bir yaratıcı olarak niteler. Eserinde İdeal devletten ve bir devlet başkanının erdemlerini de
sayar. Ona göre, başkanlık edecek kişide şu erdemler bulunmalıdır: Organları
tam anlayışlı, belleği güçlü, öğrenmeye ve öğretmeye hevesli, akıllı ve
ince görüşlü olmalıdır; güzel konuşmalıdır, yiyeceğe-içeceğe ve eğlenceye
tutkun olmamalıdır; doğruluğu sevmeli, yalancılıktan kaçınmalıdır. Nefsini
yüksek tutmaktan ve kendisinden kuşkulandıracak şeylerden çekinmelidir, dindar
olmalı ve dünyevi kaygılarda gözü bulunmamalıdır, adaletli olmalı ve kötülük
yapmaktan çekinmelidir
El-Medinetü"l-fâzıla adlı eserinde Erdemli Şehri
detaylarıyla açıklayan Farabi, erdemli şehrin karşıtını ise "cahiliye şehri" olarak adlandırır.
3. Türkistan coğrafyasında halk arasında
yaygın olan inanış ise Timur"un 18 Şubat 1405 tarihinde Semerkant"tan Çin"e ordusuyla birlikte sefere giderken; Aras Nehrinin
buzları üstünden geçerken atından düşer, suda ıslanır ve zatürre hastalığına
yakalanır. Bir müddet burada konakladıktan sonra Otrar"a
hareket eder ve orada da vefat eder.
İşte Timur"un Timurlenk (Temirlan) kasabasında, hastalanması, konaklaması nedeniyle halk ona hürmeten şehre bu adı vermiştir.
Tüm bu bilgileri tarihçi akademisyenler dile getirdikten sonra otobüsümüz Türkistan"a doğru yola koyuldu.