Etkin Rehberlik ve Denetim Yoluyla Kayıtlı İstihdamın Teşviki Projesi hakkında düzenlenen basın toplantısında SGK Genel Sağlık Sigortası Tescil ve Prim Daire Başkanı Serkan Çömen ile SGK Kahramanmaraş İl Müdürü İsmail Balakan projenin içeriği ile ilgili önemli açıklamalarda bulundu.
Konuşmasına sosyal güvenlik teriminin tanımını yaparak
başlayan SGK Genel Sağlık Sigortası Tescil ve Prim Daire Başkanı Serkan Çömen,
"Sosyal güvenlik; bireylerin tüm yaşamları boyunca karşılaşabilecekleri
mesleki, fizyolojik ve sosyo-ekonomik risklere karşı güvence sağlayarak koruyan
politika ve sistemler bütünüdür. Yani sosyal güvenlik; toplumun zor durumda
olan bireylerine yardım edilmesini daha iyi durumda olan kişilerin vicdanına
veya yardımına bırakmayarak, tüm ülke vatandaşlarına hak olarak sunmaktadır. Ancak
maalesef, vatandaşlarımızın birçoğunun sosyal güvencesi bulunmamaktadır.
İşveren açısından haksız rekabet çalışanlar açısından emek sömürüsüne neden
olan kayıt dişilik, sürdürülebilir ekonomiyi ve sosyal güvenliği de sekteye
uğratmaktadır." dedi.
"İnsanlar nasıl kayıt dışı çalıştırılıyorlar" sorusuna yanıt
veren Çömen, "Tanımına bakacak olursak kısaca; çalışan kişilerin çalışma
günlerinin ve kazançlarının Sosyal Güvenlik Kurumuna hiç bildirilmemesi veya
eksik bildirilmesi kayıt dışı istihdam olarak adlandırılabilir. Bugünün
koşullarında ülkemizde kayıt dışı istihdam ekonomik ve sosyal sorunlara da yol
açan, çalışma hayatını, devlet sistemini olumsuz yönde etkileyen bir olgu
olarak karşımıza çıkmaktadır. Sigortasız çalışan kişiler, iş kazası, meslek
hastalığı, hastalık ve analık sigortası kapsamında sağlanan birçok yardımdan
yararlanamamakta, emeklilik haklarına kavuşamamaktadırlar. İşverenler açısından
haksız rekabet oluşurken, devlet prim kaybına uğramakta, sosyal güvenliğin
sürdürülebilirliği tehlikeye girmektedir." dedi.
İstatistik verilerine değinen Çömen, "Bugün Türkiye`de 2015
yılı Ocak verilerine göre kayıt dışı istihdamın, yani sigortasız çalışanların
oranı %32,37, tarım dışı sektörde ise 20,97`dir. Yine de kayıt dışı istihdamla
mücadelede yapılan çalışmalar ile Türkiye önemli bir mesafe kat etmiştir. 2002
yıllarında %52`ler seviyelerinde olan kayıt dışı istihdam oranı yapılan
çalışmalar neticesinde bugün 32`lere kadar düşürülmüştür. Bugün Türkiye`de 2015
yılı Mayıs ayı verilerine göre kayıt dışı istihdamın, yani sigortasız
çalışanların oranı %33,98 iken, tarım sektöründe bu oran ise 81,85`dir.
Kahramanmaraş, Hatay ve Osmaniye`yi içine alan bölgede bu oran %40,95 Yani
Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde... Ancak 2010`da % 62,`ler seviyelerinde
olduğunu düşünürsek yine son 5 yıl içinde büyük bir düşüş seyri içinde olduğunu
söyleyebiliriz." dedi.
Stratejileri hakkında bilgi veren Çömen, "Kurum olarak kayıt
dışı istihdamla mücadele kapsamında uyguladığımız beş önemli politikadan biraz
bahsetmek istiyorum sizlere.Bunlar; Sosyal güvenlik hizmetlerinin kalitesinin
artırılması, Kurumlar arası bilgi ve veri paylaşımı ile yapılan çapraz denetim
çalışmaları, Denetim sisteminin daha etkin hale getirilmesi, Teşvik uygulamalar
ve Sosyal güvenlik konularında yapılan bilgilendirme çalışmalarıdır." dedi.
14 BAKANLIK İLE 3 FARKLI KURUM
Hizmet kalitesinin artırılması konusunda da bilgiler veren
Çömen, "Genellikle kamu
kurumlarında bürokratik işlemlerin çok ve karmaşık olması birçok probleme yol
açabiliyor. Bu nedenle reform süreciyle birlikte Kurumumuzdaki birçok
uygulamayı kolaylaştırarak elektronik ortama taşıdık, bürokrasiyi ve
kırtasiyeciliği olabildiğince azalttık. Diğer taraftan Sosyal Güvenlik
Merkezlerinin de sayısı günden güne artmakta, daha kolay erişilebilir bir
sosyal güvenlik sisteminin adımlarını atmaktayız. Bu konuda yürüttüğümüz ikinci
stratejimiz kurumlar arası veri paylaşımı sistemidir. Bankaların, diğer kamu
kurum ve kuruluşların vatandaş ile yaptıkları işlemlerde kişilerin mesleki
bilgilerine yönelik veriler toplamakta ve bunlar periyodik olarak Kurumumuza
göndermektedir. Toplanan veriler taşra teşkilatında kurulan ''Kayıt Dışı
İstihdamla Mücadele (KADİM) Servisleri'' vasıtasıyla titizlikle kontrol
edilmekte ve bu sayede sigortasız çalışanlar herhangi bir denetime gerek
kalmadan kolayca tespit edilebilmektedir. Bu kapsamda: 14 bakanlık ile 3 farklı kurum
tarafından
yapılan yaklaşık 100 işleme ilişkin işlem yaptıran kişilerin ''T.C. kimlik
numaraları'' ile birlikte ''mesleki bilgileri'' alınarak,
sigortalılık kontrolleri yapılmaktadır." dedi.
"SOSYAL
GÜVENLİK DENETMENİ SAYISINDAKİ ARTIŞ"
Denetim sistemine de değinen Çömen, "Reformla birlikte Kurum olarak denetimde öncelikle rehberlik anlayışını benimsedik. Denetim yapılmadan
önce yazılan bilgilendirme yazıları ile hakların ve yükümlüklerin işverenlere
hatırlatılması yani işverenlere rehberlik edilmesi kayıt dışı istihdamla
mücadele konusunda önemli adım oldu. İşverenlerin büyük bir kısmı yazılan
yazılar sonucunda takip edildiklerini fark etmekte aynı zamanda da
bilgilendirilmektedir. Bu sayede denetimden kaynaklanan zaman ve maliyet
kayıplarının önüne geçildi. Diğer taraftan Kurumumuz bünyesinde görev alan Sosyal Güvenlik Denetmeni sayılarında artış yaptık ve
yapmaya devam ediyoruz. Şu an yaklaşık 1400 Denetmenimiz görev almakta bu
sayının 5000`e çıkarılması hedeflenmektedir. Ayrıca, diğer kamu kurum ve
kuruluşlarının denetim elemanlarınca işyerlerinde yapılan denetimlerde, sigortalılık kontrolünü
de yapmaları ve sigortasız olarak tespit edilenlerin Sosyal Güvenlik Kurumuna
bildirmeleri zorunluluğu getirildi. Böylece denetim ağını genişlettik. Denetim
yapılacak yer ve sektörlerin belirlenmesi için de risk analiz çalışmaları yapmaktayız. Risk analizi
çalışmaları, Kurumumuzda toplanan veriler doğrultusunda en riskli bölgeleri,
sektörleri, işyerlerini belirlemekte, denetimlerde nokta atışı yaparak zaman ve
maliyet kayıplarının önüne geçilmektedir." dedi.
Sigortasız işçi çalıştırmayan firmaların hak ettiği teşviklerden
bahseden Çömen, Sigortasız işçi çalıştırmanın en büyük sebeplerinden bir tanesi
işverenlerce işçi için katlandıkları vergi ve sigorta prim maliyetleri. Bu
kapsamda da özellikle işverenlerin üzerindeki mali yükü azaltmak primini tam ve
düzenli ödeyen işverenleri desteklemek amacıyla 5 Puan Prim Teşviki, Kalkınmada
Öncelikli İllerde İstihdam Teşviki, Kadın ve Genç İstihdam Teşviki, İşsizlik
Ödeneği Alanları İstihdam Teşviki, Özürlü İstihdamı Teşviki gibi birçok teşvik
sisteminin yürütümünü yapıyoruz. Uygulanan teşviklerle hem işverenleri daha
fazla işçiyi sigortalama yoluna itmekte hem de dezavantajlı bazı kesimlere de
istihdam olanağı sağlanmaktadır. İşverenlerin hem teşvikten yararlanıp hem
kayıt dışı işçi çalıştırmaları da mümkün değil. Çünkü kayıt dışı işçi
çalıştırdığı tespit edilen işverenler bir yıl teşviklerden yararlanamazlar. Kayıt
dışı istihdamla mücadele noktasında en çok önem verdiğimiz çalışma
bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmalarıdır. Bu kapsamda vatandaşlarımızın
gündelik hayatlarında sıklıkla gittikleri kurum/kuruluş ve mekânlarda
hazırlanan afişlerin sergilenmesi, bilgilendirici broşürlerin dağıtılması ve
reklam filmlerinin oynatılmasını rutin olarak yürüttüğümüz işlerden biridir. Bu
kapsamda, gençlere, sosyal yardım alanlara, öğrencilere, girişim kurslarına
gidenlere... vs. yönelik olarak yapılan bir çok broşür, kitapçık, afiş
çalışmamız var. Bu şekilde tüm Türkiye`ye ulaşmaya çalışıyoruz." dedi.
Kayıt dışı çalışmanın firmalara verdiği zararlara da değinen
Çömen, "Diğer taraftan bazı spesifik gruplara kayıt dışı çalışmanın olumsuz
etkilerini, vatandaşların hak ve yükümlülüklerini anlatmak için yürüttüğümüz
eğitim çalışmalarımız bulunmaktadır. Örneğin; İş hayatına yeni atılacak olan
vatani görevdeki er ve erbaşlara yönelik eğitim notu, Öğrencilere için eğitim
müfredatına bu konuya yer verilmesinin sağlanması, Televizyonda yayınlanan dizi
ve filmler de bu konuya yer verilmesinin sağlanması, Yarışma programlarına bu
konudaki sorulara yer verilmesi, Geçen sene yapılan ''Kayıtlı İstihdama
Kayıtsız Kalma'' ödüllü proje yarışması yürüttüğümüz başarılı çalışmalar
arasında. Ülkemizde üç tür kayıt dışı çalışma olduğundan söz etmiştik.
Kurumumuzun uzun yıllardır mücadele ettiği kayıt dışı istihdamın ortaya çıkış
türlerinden bir tanesi de çalışanların elde ettikleri kazançların Kurumumuza
eksik bildirilmesidir. Kurumumuza bildirimi yapılan 4/a yani eski adıyla SSK
kapsamındaki sigortalıların yaklaşık yüzde 36`sı için asgari ücret üzerinden
prim ödenmektedir. Ücretlerin Kurumumuza eksik bildirilmesi yoluyla neden
olunan kayıt dişiliğin önlenmesi amacıyla ''meslek kodu'' uygulamasını
hayata geçirdik. Bu uygulamayla, işverenlerin, çalıştırdıkları sigortalıların
mesleklerini, Uluslararası Standart Meslek Sınıflaması kodlarına uygun olarak
2012/Kasım ayından itibaren aylık prim ve hizmet bildirgelerinden bildirmeleri
sağladık. Buradaki amaç; kişilerin Kurumumuza gerçek ücretleri üzerinden
bildirilmesinin sağlanması ve ''meslek-ücret'' ilişkisi kurarak,
gerekli incelemelerin daha ayrıntılı bir şekilde yapılmasıdır. Bu kapsamda
yapılan çalışmalar neticesinde doktor, mühendis, sporcu gibi yüksek ücret
aldığını bildiğimiz grupların asgari ücret seviyesinde bildirildiği tespit
edilmiş ve gerekli çalışmalar yapılmıştır." dedi.
Kayıt
dışı istihdamla mücadelede hangi aşamada olduklarını belirten Çömen, "Kurumumuzca
yapılan bu çalışmalar neticesinde 2002 yılında % 52Ter seviyelerinde olan kayıt
dışı istihdam oranı, bugün %32 seviyelerine kadar düşürülmüş, 2 milyon kişinin kayıt dışı
çalıştırıldığı, yaklaşık 152 bin işyerinin de tescilsiz olduğu tespit edilmiştir. Kayıt
dışı istihdamla mücadele kapsamında yapılan çalışmaların tatbikî henüz bitmiş
değil. Gün be gün hizmetlerin daha kolay, hızlı, maliyetsiz olması için Kurum
olarak yoğun bir şekilde çalışmaları sürdürüyoruz. Bu çalışmalardan en
önemlilerinden biri de bizim burada olmamıza vesile olan ''Etkin Rehberlik
ve Denetim Yoluyla Kayıtlı İstihdamın Teşviki'' yani KİTUP II Projesidir. İlki, Bütçesi 15
Milyon Avro olan Yenilikçi Önlemler ile Kayıtlı İstihdamın Teşvik Edilmesi
Projesi (KİTUP I), 2010
yılı Eylül ayında uygulamaya konmuş ve Haziran/2012 itibari ile başarılı bir
şekilde tamamlanmıştır. Yine 15 milyon Avro bütçeli İnsan Kaynaklarının
Geliştirilmesi Operasyonel Programı kapsamında yürütülen ve Kurumumuzun
Faydalanıcısı olduğu ''Etkin Rehberlik ve Denetim Yoluyla Kayıtlı
İstihdamın Teşviki Projesi (KİTUP II)'' ikinci önemli projemiz. Bu proje, adından da
anlaşıldığı üzere, gerek denetimlerde etkinliğin artırılması suretiyle gerekse
rehberlik faaliyetleri vasıtasıyla kayıtlı istihdamın teşvik edilmesi
düşüncesinden hareketle hazırlanmıştır. Temel amaçları arasında çalışanların
sosyal güvenliğinin sağlanması, kayıt dışı istihdam sonucu oluşan haksız
rekabetin çözümüne katkı yapılması ve sosyal içermenin ülkemiz çapında
desteklenmesidir." dedi.
KİTUP II Projesi hakkında bilgi veren Çömen, KİTUP II Projesinin mal alımı, hibe ve teknik
destek olmak üzere üç ana bileşeni bulunaktadır. Mal alımı bileşeni kapsamında
2000 adet tablet bilgisayar, internetiyle birlikte alınarak Sosyal Güvenlik
Müfettişleri ve Sosyal Güvenlik Denetmenlerine dağıtılmıştır. Denetimlerin
anında, hızlı bir şekilde yapılması için de bu tabletlere özel yazılımlar
hazırlanmıştır. Diğer taraftan içinde internet, yazıcı ve laptop olan donanımlı
35 adet denetim aracı alınmış olup, dağıtımına en yakın sürede başlanacaktır.
Araçlar denetimlere destek sağlamanın yanı sıra Sosyal Güvenlik Merkezinin
bulunmadığı yerlerde bilgilendirme amaçlı kullanılacaktır. Bu projenin hibe
bileşeni ise tüm yurtta uygulanacak ve bu bileşen kapsamında bütçesi
150.000-300.000 Avro arasında başarılı olan Projeler fonlanacaktır. Hibelerde
ön değerlendirme tamamlanmış olup, şu an nihai değerlendirmeler yapılmaktadır."
dedi.
Projenin içeriğine değinen Çömen, "Son bileşen olan teknik
destek bileşeni 2014 Eylül ayı itibariyle başladı. Bu bileşen kapsamında ise
sektörel rehberler, anket yoluyla alan araştırmaları ve kayıt dışı istihdam
konusunda bölgesel politikalar geliştirilmesi gibi birçok faaliyet
bulunmaktadır. Bu kapsamda kayıt dışı istihdam konusunda kapsamlı bir rapor
hazırlanması için de hakimler, profesörlerin oluşturduğu Akademik Danışma
Kurulu oluşturuldu ve bu kurul çalışmalarına başladı. Ayrıca kurumumuz ve
ilgili kurumlar ve sosyal tarafların personeline yönelik eğitimler de
düzenlenmektedir. Diğer taraftan da farkındalık artırma faaliyetlerine yoğun
bir şekilde devam ediyoruz. İlk olarak Proje kapsamında çekilecek 3 kamu spotu
ve 2 radyo spotuna taslak oluşturmak üzere 13 farklı üniversitenin iletişim
fakültesi öğrencileriyle bir haftalık bir Medya Atölyesi çalışması yürüttük.
Yaklaşık 70 öğrencinin yer aldığı Atölye de hem öğrenciler sosyal güvenlik ve
kayıt dışı istihdamın olumsuz etkileri konularında bilgilendirildi, hem de bir
hafta boyunca bu konuyla ilgili örnek kamu spotları, radyo spotları
hazırladılar ve çektiler, diğer taraftan kayıt dışı istihdam konusunda örnek
fotoğraflar çekildi, dergilerinde bu konuya yer verdiler." dedi.
Proje faaliyetleri hakkında bilgi veren Çömen, "Yine, Proje
kapsamında illerde yoğun farkındalık artırma faaliyetleri yapılmaktadır.
İllerde köy muhtarları, imamlar gibi kanaat önderi olan gruplara bilinçlendirme
faaliyetlerine başlıyoruz. Bugün öğleden sonra yine burada da muhtarlarla bir
toplantı gerçekleştireceğiz. Hedef gruplarımızdan bir diğeri de öğrenciler. Bu
bilinci kazandırmak üzere öncelikle ilkokul, meslek hayatına atılacak olan
meslek lisesi ve üniversite öğrencilerine yönelik seminerlerimiz,
toplantılarımız olacak. Tabi en önemli faaliyetimiz bugün burada sizlerle
beraber olmak. Vatandaşlarımız tarafından yoğun bir şekilde takip edilen yazılı
ve görsel medya organları yani siz değerli basın mensupları Projemiz açısından
büyük önem arz etmektesiniz. Özellikle Projemizi tanıtmak ve vatandaşlarımızı
kayıtlı çalışmaya teşvik etmek konularında medyada yer alan haberler Projenin
başarısına ve kayrt dışı istihdamla mücadele de bizlere büyük bir destek
sağlayacaktır. Kayıt dışı istihdam hepimizin sorunu ve sosyal güvenliğin
sürdürülebilirliğini olumsuz etkilemekte, gelecek kuşakları da tehlikeye
sokmaktadır. Bugün Türkiye`de iki kişi bir emekliyi finanse etmektedir. Bu da
çalışan ve işveren üzerindeki yükleri git gide artırmaktadır. Kayıtlı çalışan
sayısının artırılması sosyal güvenliğin sürdürülebilirliğine katkı bulunacak,
aynı zamanda güvencesiz yaşayan birçok insanın geleceğe güvenle bakmasını
sağlayacaktır. Bu sorunla tek başına Sosyal Güvenlik Kurumunun mücadelesi
yeterli değil, diğer kurumların, sivil toplum örgütlerinin, özellikle siz
değerli basın mensuplarının desteği ile çözülebilir. Bugün burada olduğunuz ve
desteğiniz için şimdiden teşekkür ediyorum. Eğer bu konuyla ilgili sormak
istediğiniz sorularınız varsa alabiliriz." dedi. (SAFA GAYRET)